Ο Φιλελεύθερος της Κυριακής 14.6.2015 φιλοξένησε σε άρθρο του αποσπάσματα από τη μελέτη μου για την «έξυπνη» ηγεσία στο μικρό κράτος και την περίπτωση της Κύπρου. Η μελέτη δημοσιεύτηκε στα αγγλικά ως Kouskouvelis Ilias, (2015) «‘Smart’ leadership in a small state: The case of Cyprus» στον συλλογικό τόμο Spyridon N. Litsas & Aristotle Tziampiris (eds.), The Eastern Mediterranean in Transition: Multipolarity, Power and Politics, London: Ashgate Publishing (ISBN: 978-1-4724-4039-6). Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε μερικά αποσπάσματα. Εδώ μπορείτε να βρείτε το άρθρο όπως δημοσιεύτηκε στον Φιλεύθερο. Σημειώνεται ότι πρόκειται για επιστημονικό κείμενο και η πλήρης εικόνα αναδεικνύεται μόνο από το σύνολο του κειμένου.
Από την εισαγωγή:
H θεωρία των Διεθνών Σχέσεων για τα μικρά κράτη υποστηρίζει ότι τα μικρά κράτη επιδεικνύουν σοφία, ανταπεξέρχονται στις αλλαγές ευφυώς και ότι, δεδομένης της ευελιξίας και της προσαρμοστικότητάς τους σε νέες προκλήσεις, «στη μεταψυχροπολεμική εποχή, το μικρό μπορεί να είναι συνώνυμο της έννοιας του έξυπνου». … Πιο συγκεκριμένα, καθώς η «εξυπνάδα» συνήθως αποδίδεται σε πρόσωπα ή σε αποφάσεις, έτσι θα πρέπει να αποδώσουμε τη συγκεκριμένη ιδιότητα σε μία ικανή και αποφασιστική ηγεσία που επιτρέπει στο μικρό κράτος «να τα βάζει με μεγαλύτερά του» («to punch above its weight»), να επιδιώκει τους σκοπούς του και να μπορεί να ικανοποιεί τα συμφέροντά του απέναντι σε εκείνα ισχυρότερων δρώντων.
… Η μελέτη εστιάζει σε δύο διαφορετικές αλλά και αντίθετες περιπτώσεις ηγεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η πρώτη είναι οι προσπάθειες ανακάλυψης και εκμετάλλευσης των ενεργειακών πόρων της Μεσογείου· πρόκειται για μία ιστορία επιτυχίας, η οποία αποδεικνύει ότι ένα μικρό κράτος έχει τη δυνατότητα να φέρει σε πέρας δράσεις που ξεπερνούν κατά πολύ το επίπεδο της ισχύος του. Η δεύτερη περίπτωση, όμως, είναι εκείνη της λανθασμένης διαχείρισης της οικονομικής κρίσης του 2013. …
Το να φθάσει η Κυπριακή Δημοκρατία ακόμη και στην ανακάλυψη των ενεργειακών πόρων ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να επιτευχθεί, με δεδομένα την εχθρότητα της Τουρκίας, το ανταγωνιστικό περιφερειακό περιβάλλον, το μέγεθός της αλλά και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται από το 1974. Τούτο ήταν αποτέλεσμα διαδοχικών και επιτυχημένων δράσεων τριών παλαιών και έμπειρων πολιτικών, οι οποίες ξεκίνησαν από τον Πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη, αναπτύχθηκαν και εφαρμόστηκαν από τον Πρόεδρο Τάσσο Παπαδόπουλο και ολοκληρώθηκαν από τον Πρόεδρο Δημήτρη Χριστόφια. ….
Στο σώμα του κειμένου παρουσιάζεται ο ρόλος της ηγεσίας στα μικρά κράτη, όπως αυτός εμφανίζεται από τη βιβλιογραφία των Διεθνών Σχέσεων. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το πώς η ηγεσία της Δημοκρατίας εφήρμοσε επιτυχώς την ενεργειακή της πολιτική, προετοίμασε δηλαδή το κράτος θεσμικά, βρήκε ισχυρούς συμμάχους εκτός περιοχής, αντιμετώπισε τις απειλές της γείτονος, αλλά και δημιούργησε περιφερειακές συμμαχίες. Τέλος, σε αντιδιαστολή με την προαναφερθείσα επιτυχή προσπάθεια, παρουσιάζεται η αδυναμία της ηγεσίας να εμποδίσει αφενός το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης αλλά και να την διαχειριστεί.
Από τα συμπεράσματα:
Ήταν το 2003 όταν η ηγεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας άρχισε να διαμορφώνει στρατηγική για την ανακάλυψη και εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων τής τότε μη οριοθετημένης ΑΟΖ. Και ήταν το 2006 όταν, υπό τον Πρόεδρο Παπαδόπουλο, αυτή η στρατηγική και οι τακτικές της Δημοκρατίας εφαρμόστηκαν σε όλη τους την έκταση. Η Δημοκρατία, αν και μικρό κράτος, αποτελεί το πρώτο κράτος της Ανατολικής Μεσογείου που επιδίωξε την ανακάλυψη και εκμετάλλευση των θαλασσίων ενεργειακών της πόρων, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο σε παρόμοιες πολιτικές άλλων παραθαλάσσιων και ισχυρότερων στην περιοχή κρατών, όπως η Αίγυπτος και το Ισραήλ.
…………………
Οι διαδοχικοί ηγέτες της Κυπριακής Δημοκρατίας, σε λιγότερο από δέκα χρόνια, οδήγησαν τη χώρα πολύ κοντά στην εκμετάλλευση των ενεργειακών της πόρων. Επιπλέον, κατάφεραν: να αναβαθμίσουν το κύρος της διεθνώς με το να προσελκύσουν ισχυρές δυνάμεις· να ενισχύσουν τη σχετική θέση της εντός της ΕΕ ως ενός από τους πιθανούς παραγωγούς φυσικού αερίου· να αυξήσουν την ασφάλειά της λόγω του ενδιαφέροντος ξένων παραγόντων για επενδύσεις· να ενισχύσουν την άμυνά της, ειδικά μετά την εμπλοκή του Ισραήλ και τη μεταξύ τους συμφωνία· τούτο είχε ως αποτέλεσμα να βρει πολύτιμους συμμάχους στις ΗΠΑ και να καλυτερεύσει τις σχέσεις της με την υπερδύναμη· και να αντιμετωπίσει τις απειλές και την επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας.
… Η μελέτη αναζήτησε τις αιτίες της επιτυχούς στρατηγικής… Κατέληξε στο ότι η επιτυχία αυτή οφείλεται στον παράγοντα ηγεσία του (μικρού) κράτους. Τρεις διαδοχικά πρόεδροι, προερχόμενοι από τρία διαφορετικά κόμματα, διαχειρίστηκαν το ζήτημα και, σε διαφορετικό βαθμό, και οι τρεις κράτησαν την ίδια στάση αναφορικά με την ολοκλήρωση της στρατηγικής του κράτους. Στον Κληρίδη πιστώνεται η απαρχή των συμφωνιών οριοθέτησης, ακριβώς στη τέλος της θητείας του. Στον Παπαδόπουλο αποδίδεται η μερίδα του λέοντος ως προς τα επιτευχθέντα της ενεργειακής στρατηγικής. Κατά την πενταετή θητεία του διαμορφώθηκε λεπτομερώς η στρατηγική, υπογράφηκε μία συμφωνία οριοθέτησης και ξεκίνησαν άλλες δύο, υιοθετήθηκαν τα απαραίτητα νομοθετήματα, ολοκληρώθηκε η γεωλογική έρευνα και ο πρώτος γύρος αδειοδοτήσεων, ενώ κλήθηκαν να συμμετάσχουν ισχυροί παγκοσμίως παίκτες. Ο Χριστόφιας, ένας πρόεδρος με κομμουνιστική ιδεολογία, επέδειξε πραγματισμό, πιστώνεται με τη συνέχιση της πολιτικής τού προκατόχου του, οριοθέτησε την ΑΟΖ με το Ισραήλ και σύναψε αμυντικές συμφωνίες, διαχειρίστηκε την επιθετικότητα της Τουρκίας, καθώς και την ολοκλήρωση του δεύτερου γύρου των αδειοδοτήσεων.
Το «έξυπνο» της ηγεσίας ήταν να δράσει αποφασιστικά στη βάση μίας στρατηγικής, να είναι αποφασισμένη να μην επηρεαστεί από όποια εξωτερική αντίδραση, να δρα διακριτικά και ευέλικτα, όπου δει, αλλά και χωρίς προκατάληψη εξαιτίας αντιλήψεων ή διαφορών του παρελθόντος με τους μεσογειακούς γείτονες. Οι κυριότερες δράσεις της ηγεσίας ήταν τέσσερις: να ανταποκριθεί γρήγορα και αποτελεσματικά απέναντι σε οποιοδήποτε εσωτερική ή διεθνή θεσμική αναγκαιότητα από την οποία εξαρτιόνταν το κυβερνητικό έργο· να προσελκύσει και τελικά να βάλει στο παιχνίδι ισχυρούς παράγοντες του ενεργειακού τομέα και της διεθνούς πολιτικής· να χρησιμοποιήσει τη διπλωματία και τη θέση της ως μέλους διεθνών θεσμών, με σκοπό να κερδίσει υποστήριξη απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα· να δημιουργήσει πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές συμμαχίες (εξωτερική ενδυνάμωση) με εκείνους τους γείτονες που ήταν ενεργοί στην αναζήτηση ενεργειακών πόρων, με κυριότερο το Ισραήλ.
Τα αποτελέσματα αυτών των δράσεων και, κυρίως, η συνεργασία με εταιρεία αμερικανικών συμφερόντων, η υποστήριξη των ΗΠΑ, του ΗΒ και της ΕΕ στο ζήτημα αυτό, αλλά και η πολύπλευρη συνεργασία με το Ισραήλ στην αναζήτηση των ενεργειακών πόρων της Μεσογείου, σηματοδοτούν μία στροφή της εξωτερικής πολιτικής της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία, από την ανεξαρτητοποίησή της, διέκειτο φιλικά προς τα αραβικά κράτη της περιοχής και απέφευγε μία φιλοδυτική πολιτική. Σαφέστατα, αυτή η στροφή διαμορφώνει τη βάση για περαιτέρω αναδιατάξεις στην περιοχή, με τη συμμαχία Ελλάδος-Ισραήλ να αποτελεί απλά μία από αυτές.
… Το τελευταίο ζητούμενο της μελέτης ήταν να καταδείξει a contrario τη σημασία της έλλειψης δράσης εκ μέρους της ηγεσίας ενός μικρού κράτους… Τούτο επετεύχθη με την παρουσίαση των αιτιών που προοδευτικά οδήγησαν στην οικονομική κρίση και στο πρόγραμμα διάσωσης της κυπριακής οικονομίας και, κυρίως, στην αποτυχία διαχείρισης των ανωτέρω καταστάσεων. Σε αυτήν την περίπτωση, η δυνατότητα ελιγμού που είχε η κυπριακή ηγεσία καθοριζόταν από τις ανάγκες του ίδιου του κράτους και του τραπεζικού τομέα… Όμως, αυτές οι ανάγκες ήταν γνωστές και ήταν μικρότερες το καλοκαίρι του 2012, ενώ προηγουμένως ήταν σχεδόν ανύπαρκτες. Ωστόσο, η κυπριακή ηγεσία, αντίθετα με τον τρόπο που διαχειρίστηκε την ενεργειακή της πολιτική, δεν έλαβε τα αναγκαία μέτρα αμέσως και ως όφειλε, δεν αναζήτησε συμμάχους όταν και όπου έπρεπε και δεν διέθετε διαπραγματευτική στρατηγική ή εναλλακτικό σχέδιο σε περίπτωση που τα πράγματα δεν πήγαιναν όπως τα ανέμενε.
Συμπερασματικά, υπάρχουν δύο όψεις στο ίδιο μικρό κράτος, μία επιτυχούς και μία ανεπιτυχούς διαχείρισης. Ωστόσο, το ίδιο το μικρό κράτος δεν άλλαξε. Αυτό που άλλαξε είναι ο τρόπος που διαδοχικοί ηγέτες διαχειρίστηκαν τα δύο θέματα. …